استادى در شروع کلاس درس، لیوانى پر از آب به دست گرفت. آن را بالا نگاه داشت که همه ببینند. بعد از شاگردان پرسید: به نظر شما وزن این لیوان چقدر است؟ شاگردان جواب دادند 50 گرم،یا بیشتر

استاد گفت: من هم بدون وزن کردن، نمی دانم دقیقاً وزنش چقدر است. اما سوال من این است: اگر من این لیوان آب را چند دقیقه همین طور نگه دارم، چه اتفاقى خواهد افتاد.

شاگردان گفتند: هیچ اتفاقى نمی افتد. استاد پرسید: خوب، اگر یک ساعت همین طور نگه دارم، چه اتفاقى می افتد؟ یکى از شاگردان گفت: دست تان کم کم درد می گیرد. حق با توست. حالا اگر یک روز تمام آن را نگه دارم چه؟

شاگرد دیگرى جسارتاً گفت: دست تان بی حس می شود. عضلات به شدت تحت فشار قرار می گیرند و فلج می شوند. و مطمئناً کارتان به بیمارستان خواهد کشید و همه شاگردان خندیدند. استاد گفت: خیلى خوب است. ولى آیا در این مدت وزن لیوان تغییر کرده است؟ شاگردان جواب دادند: نه پس چه چیز باعث درد و فشار روى عضلات می شود؟ من چه باید بکنم؟

شاگردان گیج شدند: یکى از آنها گفت: لیوان را زمین بگذارید. استاد گفت: دقیقاً . مشکلات زندگى هم مثل همین است. اگر آنها را چند دقیقه در ذهن تان نگه دارید، اشکالى ندارد. اگر مدت طولانی ترى به آنها فکر کنید، به درد خواهند آمد. اگر بیشتر از آن نگه شان دارید، فلج تان می کنند و دیگر قادر به انجام کارى نخواهید بود.

فکر کردن به مشکلات زندگى مهم است. اما مهم تر آن است که در پایان هر روز و پیش از خواب، آنها را زمین بگذارید. به این ترتیب تحت فشار قرار نمی گیرید، هر روز صبح سرحال و قوى بیدار می شوید و قادر خواهید بود از عهده هر مسئله و چالشى که برایتان پیش می آید، برآیید!

  ملاّذوالفعلی در علوم فارسی و عربی خصوصاً قرآنی ملاّ و عالم آگاهی بوده است. اینکه در مکتب چه اساتیدی تحصیل نموده دقیقاً مشخص نیست. اما دانش و آگاهی او مبین اینست که اولاً دارای هوش و ذوق خدادادی بوده است و ثانیاً در مکتب اهل فضل و کمال تلمذ نموده است. او علاوه بر مکتب دارای و معلمی، فرزندان روستای زادگاهش در جونقان که آنزمان مرکز حکومت نشین(خان نشین) ایلخان بختیاری بود به تعلیم و تربیت فرزندان ایلخان بختیاری می پرداخت. از دیگر ادیبان کران از مرحومان ملا محمد حسین مردانی( که خود نیز شاعری توانمند بوده است واز اشعار او میتوان به ابیات زیر اشاره کرد:

نیک کاری پیشه کن,احسان نما,آزادباش

تن رها کن از پی جاه و مقام و حب مال

مر حبا قو میکه دارد اتحا د و ا تفا ق

در زمان زندگی دورند از رنج و ملال

شش خصال است در جهان آدم ازآن نیکوشود

مروت,رحم,سخاوت,همت و فهم و کمال

.

.

قریه کران میان میزدج   و اقع شده

چهارده,ده در حریمش چهار اطرافش جبال

آن جهانبین کوه مشرق کوه خارک در جنوب

کوه کلک سمت مغرب کوه چوبین در شمال ...)

و سید قاسم ، سید آقا، حسین خان میتوان نام برد که هر کدام خود افرادی فاضل و عارف بودند. در جونقان سردار اسعد بختیاری (حاج علیقلی خان) دارای قلعه و عمارت بود و زمانیکه برادر بزرگ او نجفقلی خان صمصام السلطنه وارد جونقان می شد شاعر دستگاه سردار اسعد یعنی ملاّ ذوالفعلی شعری حماسی در مدح او گفت و مورد عنایت او قرار گرفت.

ملاّذولفعلی همراه خانواده ایلخانی در زمستان به خوزستان(قشلاق) می رفت. شاید بدین علت آوازه او در خوزستان بسیار است. اولین جزوه از شعر حدیث کسای ایشان در اهواز به چاپ رسیده است. ملاّذوالفعلی با مرحوم عمان سامانی و دیگر شعرای هم عصر او مجالست و جلسه مشاعره داشته و اشعار طنز بسیاری در این جلسات بین آنان رد و بدل می شده است. خوانین بختیاری مخصوصاً سردار ظفر بختیاری از نیش زبان او در امان نبوده و حریم و حرمت ملاّ را رعایت می نموده است.

او در حاضر جوابی و فی البداهه گویی معروف و مشهور بوده علاوه بر اشعار فارسی اشعاری بسیار شیرین ، با معنی و اخلاقی به لهجه شیرین لُری بختیاری سروده است. ملاّذوالفعلی در اواخر عمر نابینا شد و در سن 80 سالگی در گذشت.

از شعرایی که تحت تأثیر اشعار ملاّذوالفعلی شعر گفته است می توان از مرحوم داراب افسر بختیاری نام برد. داراب افسر با بعضی شاگردان ملاّذوالفعلی از جمله ملا محمد حسین مردانی و حسین خان مردانی دوست و مجالست داشته است. چند سالی مرحوم داراب و برادرش مهراب در فصولی خاص در روستای کران ماندگار می شدند، با بررسی دیوان شعر داراب افسر می توان دریافت که اکثر اشعار بلند او اقتباس گرفته از اشعار ملاّذوالفعلی کرانی است.

ملاّذوالفعلی کرانی اشعار بسیاری در زمینه مسائل دینی ، اخلاقی ، اجتماعی و ظنز داشته است که متأسفانه به علت نداشتن فرزند ذکور و بی توجهی اطرافیان و نبودن امکانات چاپ در چهارمحال پراکنده و جز معدودی از اشعار او که در خوزستان بوسیله کتاب فروشی صافی به چاپ رسید و نیز مجموعه ایی که در سال 1376 هـ . ش به همت آقای محسن دهقان جمع آوری و منتشر گردید سایر اشعار او از بین رفته و یا از اذهان محو شده است.

ملاّذوالفعلی به علوم قرآنی و حدیث احاطه داشته و با استفاده از این دو منبع در شعر بلند حدیث کساء مباحثات و مجادلاتی عارفانه و عاشقانه با خداوند دارد بسیار شیرین و بحث انگیز است. در شعر بلند معراج نامه نیز چگونگی معراج پیامبر اکرم(ص) را با لهجه لُری و صادقانه به قلم کشیده است. ملاّ اشعار مناجات نیز داشته است که بعضاً در اذهان مردم کران مانده است. به تعبیر آقای محسن دهقان این شاعر جان مایه اصلی خود را از عشق می گیرد و بحث و مجادله وی با خداوند نه شرک بلکه ایمانی مطلق است. وی با همه معرفت و شناختی که از ذات باری تعالی دارد خود را گناه کار می داند «مجرم» تخلّص می کند و با این حال طلب استغفار دارد.

شرط کن وا مو که حاشا نکنیم روز شمار

 نه مو از مجرمی خوم، نه تو از غفاری

    « با من شرط کن که روز قیامت حاشا نکنیم نه من از گناهکاری خودم و نه تو از بخشندگی خودت»

از شعر بلند حدیث کسای ملاّ تعداد یکصد و پنجاه بیت و از شعر معراج نامه پنجاه بیت در دست است اما از سایر اشعار او جز تعداد معدودی چیزی در دست نیست.

*در کتاب (( تاریخ تمدن و فرهنگ چهار محال و بختیاری))‏‏ٌ   نوشته سعید مردانی کرانی که در سال 1375 ه.ش توسط انتشارات یل به چاپ رسیده آمده است:

منطقة میزدج پذیرای گروهی از اعراب بُستانی بود. مرحوم ملاّزلفعلی شاعر بختیاری گوی کّرانی در یکی از ابیات معروف خود به نام بستون عرب که منظور همان عرب بستانی است اشاره نموده است:

اَر که بُستون عرب بینه هُونه بَنْگْ زَنه

 اُقْتُلُ سارق و ابلیس منْ اهل ناری

« اگر بستان عرب او را ببیند فریاد می زند که بکشید این دزد اهریمن را که از اهل آتش است».

آثار مدوّن ملا حدیث کساء و معراجنامه بوده است که در سال 1345 شمسی در اهواز بوسیله مرحوم صافی و با توجه فراوان مرحوم معرف زاده دزفولی، به چاپ رسیده است که به علت بی توجهی غلطهای املاّئی و عروض و قافیه ای در آنها به چشم می خورد.

این شاعر توانا بر اقوال، آثار دیگری نیز داشته است که چیزی از آنها در دست نیست.

ملاّ را می توان به عنوان شاعر پیشکسوت شعر گویشی با گویش بختیاری نامید. از آن جهت که هرگاه از شعر با گویش بختیاری بحث شود، بی اختیار نام ملاّ ذوالفعلی بر زبانها جاری می گردد.

به هرحال در کار ملاّ که بنگریم، اصیل ترین و ناب ترین الفاظ و واژه های بختیاری را خواهیم دید که بعضی از آنها امروز مطلقاً مهجور و فراموش شده اند. حتی میتوان گفت اگر از آثار ملاّ برای تهیه لغت نامه گویش های بختیاری آغاز کنیم فتح بابی در لغت شناسی فارسی کهن شده است. هنرمند حوصله داری و مجالی می طلبد.

در میان ادبیات جهان عظمت و شکوهمندی زبان فارسی و شیرینی و لطافت آن زبانزد همه زبان شناسان و صاحب نظران عالم است. آن هم نه فقط از لحاظ فرهنگ مندی و گرانقدری لفظی و معنوی، بلکه به لحاظ احاطه اشراق متحولی که انسان را در راستای سازندگی به سرچشمه معنوی می کشاند. از آن جهت که بُعد عظیم درونی انسان نیز، از ادبیات کمال یافته و عرفانی زبان فارسی، سیراب می شود.

بی شک قصه ها، حماسه ها و داستانها از سوئی از شور و هیجانهای زایدالوصفی مشحون است و از سوی دیگر مملو از ملکات عمیق ایمان و عشقی است که آرامش بخش روح مشکل پسند انسان خواهد شد.

 *در کتاب (( دیوان ملازولفعلی بختیاری )) نوشته محسن دهقان که در سال 1376 ه.ش توسط انتشارات مشعل چاپخانه هشت بهشت به چاپ رسیده آمده است:

ملازلفعلی بن لطفعلی بن فتحعلی بن غریب بن شهرون، یکی از شاعران خوش قریحة بختیاری بود که « مجرم » تخلص می کرد.

وی در قریة کران شهرستان فارسان و در خانواده ای روستایی متولد شد. ملازلفعلی بختیاری «کرانی الاصل» بود و قراردادها و اسنادی که مُهر و امضای وی در پای آنها نقش بسته است، این ادعا را به وضوح ثابت می کند. حتی از وی قراردادی با دست خط و مُهر خودش موجود است که بیان کنندة صحت این گفتار است. این قرارداد نمایانگر فروش قطعه زمینی است که آن را در سال 1329 هـ . ق به شخصی به نام آقا رضاقلی کرانی واگذار نموده است. ملازلفعلی بختیاری از همان کودکی به فراگیری علوم و متون فارسی و عربی علاقه بسیاری داشت. به همین سبب در مکتب خانه، خواندن و نوشتن را فرا گرفت و با زبان فارسی و عربی آشنایی کامل پیدا کرد.

ملازلفعلی بختیاری با قرآن بسیار مأنوس بود و بر علوم صرف و نحو عربی تسلط کافی داشت. استفاده این شاعر از لغات و اصطلاحات عربی در برخی از ابیات خود، بیانگر این مدعاست.

ملازلفعلی بختیاری طبعی لطیف و ذوقی سرشار و عشق و علاقه ای وافر به سردون داشت. از آنجا که «مجرم» خود بختیاری زاده بود، بر زبان و واژگان بختیاری تسلط کافی داشت و همین امر او را به سرودن اشعاری ناب و زیبا به گویش شیوای بختیاری تشویق و ترغیب نمود.

ملازلفعلی به سبب سفرهایی که به نواحی ایلات و عشایر بختیاری داشت، وسعت واژگان و قلمرو زبان شعری خود را افزایش داد و بر اصالت هر چه بیشتر اشعار محلی اش افزود.

تاریخ میلاد «مجرم» به درستی معلوم نیست.

 قراردادهایی از سال های (1294،1299،1303،1306،1300و1312و. . . ) هجری قمری موجود است که به مهر و امضای ملازلفعلی نیز مزین می باشند. با توجه به این شواهد و شواهد موجود دیگر، تاریخ میلادی وی بین سال های (70،1260 هـ . ق) تخمین زده می شود که به اواخر سدة دوازدهم هجری قمری بر           می گردد.

این شاعر در بین مردم کران به فردی منصف و عادل مشهور بود که در هنگام انعقاد قراردادها، مدارک، اسناد محلی و صلح نامه ها، مهر و امضای وی اعتباری خاص داشت. در بیش از شش سند و پیمان موجود که من (مؤلف) نیز آنها را مشاهده نمودم، مهر و امضای ملازلفعلی در ذیل آنها به چشم می خورد. این نشان دهندة آن است که شاعر در دوران زندگی خود از مقبولیت و محبوبیت و همچنین صلاحیت خوبی برخوردار بوده است. ملازلفعلی در برخی از اشعار خود از زادگاهش قریه «کران» نام می برد.

از این شاعر به جز حدیث کساء و ابیاتی پراکنده که ورد زبان مردم است، اشعار دیگری از وی در دست نمانده است. در اکثر ابیات حدیث کساء وقوف و آشنایی وی بر آیات و احادیث به خوبی نمایان است.

ملا زولفعلی در کاربرد زبان محلی کاملا موفق بوده است و تا حد امکان سعی کرده از کلمات و واژگان واصطلاحات بومی استفاده کند. و این یکی از بارزترین امتیازات شعر (( مجرم )) نسبت به شعر سایر شاعران بختیاری است.

ملا زولفعلی خود را در پیشگاه خدا (( مجرم )) می داند و تخلص این شاعر نیز محتمل بر همین نام است.

*در کتاب (( پارسی سرایان بام ایران ))‏‏ٌ جلد دوم  نوشته علی رحم شایان که توسط انتشارات جهان بین به چاپ رسیده آمده است:

نامش ملاّ^[1] زلفعلی از اهالی قریّه کُرّان من قراء میزدج چهار محال فرزند کربلائی لطف علی کرانی ابن فتحعلی ابن کربلائی غریب ابن شهران ابن اسد الله،^[2] تولدش در اواسط نیمه دوم قرن سیزدهم و وفاتش در حدود سنه 1340 هجری قمری اتفاق افتاده، وی از نوابغ شعرای آن زمان بشمار می آید و قسمتی از اشعار و افکار او که غالباً به زبان لری سروده شده به طبع رسیده است قصیده توحیدیه و حدیث کساء و معراج نامه وی به زبان لری بختیاری معروف است و ملا را می توان به عنوان پیش کسوت شعر گویشی با لهجة بختیاری نامید، زیرا هرگاه از شعر لری بحث می شود بی اختیار نام ملا زلفعلی بر زبانها جاری می گردد. نامبرده فاقد اولاد ذکور بوده و تنها یک دختر داشته است. وی دارای دو برادر بوده بنام هیبت الله و یدالله که فرزندان آنها در روستای کران حیات دارند ملا در اواخر عمر نابینا می شود اسنادی به خط او در محل باقیست که تاریخ یکی 26 رجب 1294 و دیگری 1329 هـ . ق می باشد.

*در کتاب (( از پارس تا پارسان )) نوشته سعید مردانی کرانی که در سال 1383 ه.ش توسط انتشارات پژمان به چاپ رسیده آمده است:

ملاّذوالفعلی و به بیانی آخوند ذوالفعلی شاعر و عارف نامدار خطه چهارمحال و بختیاری که آوازه او به خاطر اینکه اولین سخنسرای بختیاری گوی بود از خوزستان تا اصفهان و از لرستان تا کهگیلویه و بویراحمد رسیده است و گاهی ملاّذوالفعلی بختیاری معرفی گردیده است.

.

در ذیل چگونگی گردآوری این اشعار را از زبان مهراب مردانی آورده شده است:  

« اینجانب مهراب مردانی کرانی فرزند حاج کریم متولد 1325 ه.ش ساکن روستای کران می باشم.

 در سال 1332ه.ش پدرم مرا به مکتب خانه فرستادند و در آن زمان مکتب در مسجد جامع کران برقرار بود و شخصی به نام میرزابابا ایومن «مردانی» درس می دادند و آخوند میرزا بابا از همه کتابهای قدیم و قرآن کریم و کتابهای مذهبی – تاریخی و اشعار و دست نویس اشعار ملازلفعلی را به ما یاد می دادند. تا زمانی که مدرسه دولتی کران ساخته شد و آن زمان، در مدرسه شرکت کردیم. و آقای ناصر فاضلی فارسانی اولین مدیر و معلم مدرسه از بنده امتحان گرفتند و من در کلاس سوم قبول شدم و در این مدرسه تا پایه ششم ابتدائی تحصیل کردم. اما د رتمام این دوران من به اشعار ملازلفعلی علاقه زیادی داشتم. بنابراین از آخوند میرزا بابا تقاضا کردم هر چه از گفته های ملازلفعلی میداند برایم بنویسند . ایشان هم هر چه میدانستند برایم در یک دفترچه نوشتندکه به دلایلی قسمتهایی از آن گم شد و بنده از دیگر باسوادان آن زمان ازجمله مرحوم پدرم حاج کریم مردانی و دائی این جانب مرحوم حاج حسین خان مردانی , مرحوم ملا محمدحسین مردانی و مرحوم محمدحسن باقری و رجب علی امامی قطعات دیگری را بدست آوردم و در یک دفترچه مخصوص جمع آوری نمودم.

در سال 1345 یکی از اهالی بختیاری بنام نبی الله هزازیان از ایل اسیوند چون می دانست من به اشعار ملازلفعلی علاقمند هستم کتاب چاپ دزفول را که اولین کتاب منتشر شده ار ملا است را از خوزستان برایم آورد. و چون اشعار چاپ شده ناقص بود آنها را کامل نموده در دفترچه مذکور نوشتم. این اشعار حدیث کساء ملا می باشد. در سال 1351 ه.ش قطعه شعری دیگر از ملا به دست آوردم که عنوان آن (طات صفر) می باشد و آن را نیز یادداشت نمودم. در سال1354 ه.ش اشعار مناظره (1) ، مناظره(2) و مناظره(3) را جمع آوری و در همان دفترچه یادداشت نمودم ».

بخش اول:

اشعار و حکایات به چاپ رسیده در باره ملا زلفعلی

- بیوگرافی شاعر

- حدیث کساء

- معراج نامه

- آیئنه غیوی

- غرمیدن برف او

- مناظره

بیوگرافی و شرح احوال ملا زولفعلی در کتب مختلف

در کتاب (( دیوان مجرم ملاذولفعلی کرانی بختیاری )) نوشته مرید محمدی که در سال 1379 ه.ش توسط شرکت تعاونی چاپ افست شهرکرد به چاپ رسیده آمده است:

ملاّ ذوالفعلی بختیاری که او را با نام ملاّذوالفعلی کُرّونی(کرانی) بختیاری^[1] می شناسند، از شاعرانی است که گویش بختیاری را زبان شعر خود قرار داده و بیشتر از گویش بختیاری در آثار خویش بهره جسته است.

وی چهره ای شناخته شده در شعر و ادب بختیاری است. در دامنه کوهها و دشتهای سبز و خرم این دیار با حال و هوای نی چوپان، چشمه، کوه، برف، بُهون (سیاه چادر) و ملاّر^[2] زندگی را آغاز کرد.

ملاّ، علی رغم فضای کم رنگ تحصیل در دیارش، با قریحة خدادادی و سرشاری که داشت، به مطالعة گسترده ای در علوم اسلامی و شعر پرداخت. اگر چه گویش مردم کرّون از الفاظ بختیاری مملو است، ولی سلاست و روانی شعر ملاّ، بیانگر تبحّر و اشراف فراوانی که ایشان نسبت به گویش بختیاری داشته اند، به حدی است که ابتداء تصور می شود وی اهل این ولایت نیست:

دَسمال شَده تیگس و ور سَر قاپوت

جُووس ز کَتون و آلْخُلغ حُشک از زر 

بسیاری از کلمات بیت بالا حتی در 200 سال پیش هم در گویش مردم کرّون به کار برده نشده و اگر هم به کار رفته با تلفظ شکسته تری بوده است یا دست کم از گونه های دیگر گویش بختیاری، تأسی جسته است.

بی قراری ملاّ، برای یافتن جاه و مقام انسانی قطعاً سبب تشرف به حضور استادانی در ادب فارسی گردیده است. وی توانسته کمالات معنوی و واژه های بختیاری را در هم بیامیزد و سخن خویش را به تصویرهای زیبای ادبی متناسب با فرهنگ و طبیعت بختیاری بیامیزد به طرزی که همگان را پسند آید.

بی اعتنایی به دنیا و عدم دلبستگی به امور دنیوی از وی شخصیتی والا، برجسته و مورد احترام خاص و عام ساخته است.

در مورد بی اعتنایی وی به موضوعات دنیایی گفته اند:

هنگام بازگشت از یکی از سفرهایش به او اطلاع دادند که همسرت به قهر به منزل پدر رفته است، وی با خونسردی گفته است:

ول مو رَده به حونه پدرس

پدرس خیر هو بینه و هو خیر پدرس

اعتقاد این شاعر بزرگ به دین مبین اسلام و مذهب تشیع خصوصیات دیگری به شعر او داده است تا حوادث تاریخی بزرگی مانند معراج پیامبر اکرم(ص) حدیث کساء را به زیور شعر بیاراید.

ملا زوالفعلی: شاعری فیلسوف از دیار کران است، در زیر مطالبی که به کوشش آقای سعید جعفری کاکلکی به صورت پروژه ای پژوهشی و با حمایت دهیاران وقت(آقای لهراسب مردانی و آقای فرزاد شهرانی) و شورای دوره دوم(آقایان مرحوم کربلایی مهرعلی باقری،مرحوم کربلایی عوضعلی امامی ،محمود اسماعیلی،سرمست مردانی و اینجانب) تهیه و تدوین شده را جهت استفاده و مطالعه عزیزان تقدیم میکنم.

در این پروژه هدف گردآوری و تدوین آثار مکتوب و غیر مکتوب شاعر و عارف نامدار این دیار (( ملا زولفعلی بختیاری کرانی )) می باشد که با تلاش مجدانه ای گردآوری و تدوین شده است.

این فعالین در دو مرحله انجام گرفته است:

الف – گردآوری اشعار، حکایات و بیوگرافی شاعر

ب- تدوین و تنظیم مطالب گردآوری شده